Een van de andere grote toeristen- en pelgrims-trekpleisters in Kathmandu is Pashupatinath: het meest heilige Hindu tempelcomlex van Nepal.
Ooit, in 1993, werd ik als jonge, Westerse leek in eerste plaats aangetrokken door het spektakel van de lijkverbrandingen die daar dagelijks aan de heilige Bagmati rivier plaatsvinden. En inderdaad, als je zoiets nooit eerder van zo dichtbij hebt gezien, gehoord of geroken, dan is dat alleen al reden genoeg om Pashupatinath te bezoeken.

Zoals zo vaak echter, brengt wat meer kennis over de achtergrond van de plek en de gebruiken, een diepere waardering van de ervaring. Dit keer nemen we onze deelnemers in het kader van verdere voorbereiding op onze pelgrimsreis mee in de de Samkhyaanse filosofie, waarin het gaat om een non-duale, functionele benadering van de wereld, in tegenstelling tot onze westerse, duale en objectieve blik. 

Kort gezegd, in de Indiase filosofie is iets niet 'dit' óf 'dat', maar beide… en meer.
In die zin staat de Hindu god Shiva ‘the Destroyer', waar deze tempel aan gewijd is, niet voor boosaardige vernietiging, maar voor ‘transformatie’. Net zoals ‘vuur’ niet alleen staat voor levensbrengende warmte en licht of mogelijk levensgevaarlijke vernietiging, maar ook voor ‘vertering’, ofwel ‘transformatie’.

Een ander aspect van deze filosofie is de cyclische aard van het universum, in tegenstelling tot het lineaire denken zoals we dat in het westen kennen. Tijd heeft hier geen begin of eind, maar herhaalt zich in cirkels. Misschien beter gezegd: evolueert in eindeloze spiralen. Het reïncarnatie-principe in een notedop. Logisch dus dat het voor gelovigen zo belangrijk is om op deze plek de transformatie van het aardse bestaan naar een andere dimensie te ondergaan.

Het tempelcomplex lijkt zich op het eerste gezicht te centreren rond de brandstapels aan de oever van de rivier, echter het echte middelpunt is de grote tempel met het dubbele gouden pagoda-dak, die slechts toegankelijk is voor Hindu's. Tijdens het Shivaratri-festival komen duizenden, tienduizenden gelovigen van heinde en verre naar dit heiligdom om een glimp ('darshan') van de Shiva-lingam te kunnen aanschouwen. Niet-hindu's die het spektakel willen beleven moeten het doen met een plekje op de trappen bij de rivier, of met een eenvoudige replica van de Shiva-lingam, net buiten de ingang van het complex.

Die Shiva-lingam wordt trouwens vaak lacherig afgedaan als ware het een kosmische penis, omhoog wijzend uit een al even kosmische yoni (vagina). En hoewel er zeker een link is met de mannelijke- en vrouwelijke energie staat de lingam vooral symbool voor het vormloze, het non-duale aspect van Shiva, waarvan de legende zegt dat hij in wezen een oneindige lichtstraal is, zonder begin of einde.

Mocht deze deepdive in de Indiase filosofie enigzins beginnen te duizelen, dan laat een en ander zich wellicht ook heel simpel beschrijven met het volgende tafereel:
Na zonsondergang, als de priesters tijdens de ‘aarati’ met vuur en wierook hun rituelen uitvoeren en honderden toeschouwers toekijken terwijl de overledenen klaargemaakt worden voor hun crematie, klinkt door de microfoon van de voorganger ineens een ‘Happy Birthday to you!’ dat vervolgens luidkeels door alle aanwezigen meegezongen wordt. Probeer het je maar eens voor te stellen.

De viering van een nieuw levensjaar in perfecte harmonie met de viering van het verlaten van de aardse wereld. Alles is een. Geen begin, geen einde. De eeuwige cyclus van het universum.